De Liemers (gemeenten Zevenaar, Westervoort, Duiven en de gemeente Montferland) is gevormd door het water. Hier komt de Rijn ons land binnen en wordt het water tussen Waal, Nederrijn/Lek en de IJssel verdeeld. Om de kennis van de vormende kracht van het water te bundelen en om te onderzoeken hoe water een belangrijke drager kan worden voor de kwaliteit en samenhang in het Liemerse landschap van de toekomst, is de Waterbiografie van de Liemers gemaakt. De waterbiografie bestaat uit twee documenten. Allereerst een technische rapportage waarin de historie van het Liemerse watersysteem vanaf de aardkundige ontstaansgeschiedenis tot aan het heden wordt beschreven. En ten tweede een inspiratiedocument waar op basis van een combinatie van verschillende tijdsvensters met urgente thema’s een aantal inpiratiebeelden is gemaakt. Op dit moment start een nieuwe fase, waarbij de kennis en inspiratie uit de waterbiografie, stap voor stap wordt opgewerkt tot fundament voor toekomstig omgevingsbeleid en dient als input voor concrete uitvoeringsprojecten. Samen met Cultuurland Advies.

Met veel enthousiasme werkte Werkend Landschap samen met Verhoeven|De Ruijter, Bosgroep-Zuid, HAS Den Bosch, Duneworks en Schetsontwerp aan een visie op een nieuw gebiedsarrangement voor het gebied Kempen en Groote Heide. We deden dit in het kader van de Eo-Wijers Competitie. Ons voorstel voor een transitie van het landelijk gebied in drie hoofdpunten:
1. benader het landschap van Brainport-Zuid als veerkrachtige, circulaire grondstoffenbank;
2. start met een radicaal nieuwe, samenhangende gebiedsbrede aanpak;
3. organiseer het met een Schakelkast!

De ontwikkeling van de strategie werd mogelijk door een unieke verbinding van verschillende vakgebieden, waaronder landbouw, natuur en landschap. In een breed gezelschap dwongen we elkaar om ieders taal te leren spreken en/of begrijpen en om vervolgens opgaven vanuit nieuwe kennis en invalshoeken te verbinden. Met bouwstenen als shelterbelts, gebiedswater- en teeltplannen, gebiedsgrondstrategie en een kringlooplandbouw benaderen we problemen vanuit het gebied in plaats van de individuele ondernemer. In samenhang met elkaar. In samenspraak met bewoners en ondernemers.

Op dit moment zijn we op basis van onze gebiedsbouwstenen, een aantal kansrijke nieuwe grondstoffenketens en in twee pilot-gebieden op missie om gedachtegoed en werkwijze verder te brengen.

Werkend Landschap heeft samen met Cultuurland Advies aan een uitgebreide landschapsbiografie voor Noardeast-Fryslân gewerkt.  Hierin beschrijven we de ontstaansgeschiedenis van het kenmerkende landschap vanaf de prehistorie tot nu in drie delen: (1) de vorming van het landschap, (2) het waddengebied en (3) het veen. In de verschillende hoofdstukken lichten we de belangrijkste kernkwaliteiten er uit. Het verhaal van het landschap, samen met de kernkwaliteiten, vormt een belangrijke bouwsteen voor de op te stellen omgevingsvisie van Noardeast-Fryslân.

Het prachtige landschap van Zuid-Limburg spreekt tot de verbeelding en heeft het predicaat Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Inwoners van de Zuid-Limburgse steden recreëren er massaal, evenals de vele toeristen. Ook de grote steden in Zuid-Limburg hebben aansprekende kwaliteiten. Maar de hele wereld tussen stad en landschap in staat onder druk. Hier is een tussenland ontstaan van
infrastructurele werken, logistieke loodsen, meubelboulevards, anonieme bedrijven, commerciële recreatieoorden en geïsoleerde private ontwikkelingen. Juist hier zijn de komende jaren grote ontwikkelingen en vraagstukken te verwachten.
‘Zuid-Limburgse Stadslandschappen’ is een met een ontwerpende benadering opgestelde visie die perspectief biedt voor de gebieden tussen stad en land. De visie toont hoe er door te redeneren vanuit bestaande kwaliteiten, door te organiseren op basis van een aantal grote en urgente opgaven, en door te ontwerpen op verschillende
schaalniveau’s, stadsranden gerealiseerd kunnen worden die landschapsdiensten leveren aan de stad. Om de visie te concretiseren is een voorbeelduitwerking gemaakt voor het Zuidelijk Maasdal: het gebied ten zuiden van Maastricht.
Werkend Landschap deed deze studie als ‘Young Innovator’ in opdracht van het College van Rijksadviseurs, Provincie Limburg en Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Meer informatie en het volledige rapport vindt u hier.

De Lemelerberg maakt onderdeel uit van het Natura 2000-gebied Vecht-Beneden Regge en staat de komende jaren voor een flinke transformatie. De Lemelerberg was ooit een groot aaneengesloten heide- en stuifzandlandschap dat door eeuwenlang graas- en plagbeheer is ontstaan. Door de opkomende vraag naar hout voor de mijnbouwindustrie is het gebied de laatste eeuw bebost. Centraal in het gebied realiseerde de Oranjebond van Orde als werkverschaffingsproject het Park 1813 ter nagedachtenis aan de bevrijding van de Fransen in 1813. Bospercelen zorgen voor een versnippering van de nog aanwezige heiden, stuifzanden en jeneverbesstruwelen. Deze habitattypen staan bovendien onder druk door de stikstofdepositie uit de omgeving en sterke verzuring: kwaliteitsverbetering en vergroting van oppervlakte is de kernopgave voor de Lemelerberg.
Werkend Landschap begeleidde in opdracht van Landschap Overijssel een aantal werksessies om te komen tot een integraal perspectief voor de Lemelerberg: met oog voor de rijke historie, de ecologische doelstellingen en de beleving van dit drukbezochte natuurgebied. De input uit de sessies is verwerkt tot een aantal ontwerpkaarten en visualisaties voor het gebiedsproces en het uiteindelijke Natura2000 inrichtingsplan.

Papierdorp Eerbeek vormt al honderden jaren een door mensen beïnvloed en bewoond energielandschap waar papierindustrie, water, bos en energie met elkaar verweven zijn. Die wederzijdse afhankelijkheid van energie en omgeving levert nu problemen op: de industrie beperkt de omgeving en omgekeerd. De historische logica van papierdorp Eerbeek is onzichtbaar en onleesbaar geworden. Samen met Bright en Florian de Visser Site Stories, onderzoekt Werkend Landschap de mogelijkheden om door inzet van geothermie en industriële restwarmte de historische relaties te herstellen. In de cascade (trapsgewijze schakeling)  van het gebruik van restwarmte van de papierindustrie, voor nieuwe bedrijvigheid, agrarisch teelt, recreatie en de verduurzaming van woongebieden ligt de basis voor een nieuw energielandschap dat de verweving van industrie en omgeving herstelt. Op dit moment werken we aan tijdelijke installaties, waarin mogelijke toekomsten voorstelbaar worden gemaakt. Deze interventies plaatsen we dit voorjaar in de publieke ruimte: zij vormen aanleiding voor een geïnformeerd gesprek met bewoners, ondernemers en bezoekers over de culturele betekenis van energie in Eerbeek. De opgedane kennis en informatie is input voor de gemeentelijke omgevingsvisie.

Het team van Werkend Landschap, Woonpioniers en De Bewuste Stad is één van de drie teams die in het kader van de competitie Panorama Lokaal werkten een een visie op de wijk Bargeres. Deze wijk staat voor een aantal grote opgaven: de woningvoorraad sluit niet meer aan op de huidige behoefte, de wijkstructuur, het “ruimtelijke systeem” en de mobiliteit zijn toe aan herziening en de sociale cohesie is over de jaren afgenomen. Het vetrekpunt van ons plan "Lokaal Kapitaal" ligt in het creëren van een frisse nieuwe dynamiek in de wijk. Door een nieuwe economische motor in te zetten in de vorm van het Wijklandgoed ontstaat ruil- en ontwikkelruimte. Het biedt kansen om met huidige en nieuwe bewoners een bibliotheek aan hedendaagse woonvormen te ontwikkelen. De ontwikkeling van het Wijklandgoed staat niet op zichzelf, maar maakt "Brinkshuffle" mogelijk. Dat is een ruimteruil in de bestaande bouwblokken (brinken) die ook hier nieuw woonenthousiasme kweekt. De brinkshuffle biedt het momentum, de fysieke ruimte én de financiële middelen voor stap drie: de transformatie van de openbare ruimte in de brinken. De brinken van de toekomst zijn vol groen, lokale productie van voedsel, biodiversiteit en buffercapaciteit voor heftige plensbuien.

De gemeente Pekela werkt op dit moment aan een strategie om binnen de wettelijke kaders, maar met eigen ambities, aan de gestelde klimaatdoelen te werken. Als eerste concrete stap heeft de gemeente Pekela aan Werkend Landschap gevraagd om een visie te maken voor zonnevelden. De visie geeft inzicht in de opgave, stelt een gezamenlijke ambitie en geeft de landschappelijke en maatschappelijke randvoorwaarden voor samenhangend beleid voor zonnevelden. Zonne-energie draagt substantieel bij aan de opgave, maar is niet dé zaligmakende oplossing. De zonnevisie is het startpunt van een bredere energievisie en maakt tegelijkertijd concreet resultaat op de korte termijn mogelijk. In samenwerking met Bright.

Duurzame energieopwekking is een transitie die ons allemaal aangaat. Het is niet alleen een kwestie van andere energiebronnen inpluggen, maar een transitie van mondiale opwekking naar lokale opwekking, van ondergrondse bronnen naar bovengrondse bronnen, van een relatief kleine ruimtelijke impact naar een groot ruimtebeslag, van enkele energiegiganten naar een veelvoud aan burgerinitiatieven en coöperaties. De energietransitie verandert het landschap en de manier waarop inwoners betrokken zijn.
Coöperatie Enschede Energie (CEE) en Energie Coöperatie Buitengebied Enschede (ECBE) willen werk maken van de energietransitie in Enschede: door Enschedeërs, met Enschedeërs en voor Enschedeërs. Werkend Landschap hecht waarde aan een dergelijke coöperatieve aanpak en ondersteunt CEE en ECBE bij de realisatie van zonnevelden op een drietal locaties in de stadsrand van Enschede. We maakten de landschapsplannen, waarbij het kleinschalige coulissenlandschap van Enschede dient als integratiekader voor duurzame energie-opwekking met een passende schaal.

Het Natura2000-gebied Aamsveen behoort tot een van de weinig overgebleven hoogveengebieden van West-Europa. Door verdroging en stikstofdepositie staat de kwaliteit van het gebied onder druk. Het herstel van de waterhuishouding van het Aamsveen is de kern van de te nemen PAS-maatregelen. Om tot een coherent plan voor het gebied te komen zijn naast ecologische en hydrologische maatregelen ook cultuurhistorie, beleving en landschappelijke kwaliteit van belang. Werkend Landschap begeleidde in opdracht van Landschap Overijssel het ontwerpproces om met de verschillende specialistische input en door middel van schets-sessies te komen tot een integraal landschapsontwerp dat de basis vormt voor de verschillende maatregelen.

Een transparante voedselketen is het fundament voor een mooi buitengebied. Vanuit die overtuiging  is Peter initiatiefnemer van HalloBoer. HalloBoer! is een website die boeren en producten letterlijk op de kaart zet. Een Google map waarop je kunt zien wat op een specifieke locatie het aanbod is van producten uit de streek. HalloBoer! betrekt de consument actief bij het verhaal van streekproducten door het tonen van informatie, teeltplanning, social media feeds en nieuwsupdates. De consument kan niet alleen zien wat waar wordt verbouwd, maar ook in welke buurtwinkels, eko plaza’s, restaurants of markten dit wordt verkocht of verwerkt. De korte keten in optima forma. Door opschaling in de toekomst ontstaan synergievoordelen, bijvoorbeeld in de logistiek. Op dit moment is het platform volop in ontwikkeling en de HalloBoer!-community groeiende. Ook bemiddelen we tussen producent/ maken en afnemen. Waarbij een HalloBoer niet met zich laat sollen. Fairtrade in eigen land. Volg ons via Facebook en/of de website.

Het Boetelerveld is een 170 hectare groot Natura2000-gebied dat bij het buurtschap Boetele in de gemeente Raalte ligt. Door het leem dat hier in de grond zit, vinden er sterke wisselingen in de grondwaterstanden plaats. Dit trekt bijzondere planten en dieren aan. Ruim een derde van het Boetelerveld bestaat uit natte tot vochtige heide. Tussen de heidestruiken staan bijzondere planten zoals klokjesgentiaan en kleine zonnedauw. Bos zie je hier ook, met grove dennen in vreemde natuurlijke vormen. Om de bijzondere waarden in het gebied te behouden en verbeteren is een aantal maatregelen noodzakelijk. Het betreft zowel interne als externe maatregelen: met name gericht op de waterhuishouding. Werkend Landschap hielp eigenaar Landschap Overijssel bij de planvorming voor de interne maatregelen door schetssessies en het uitwerken van kaartmateriaal. Hierbij is vernatting door boskap en dempen van poelen en greppels uitgewerkt, het beheer tegen het licht gehouden en is tevens de bestaande padenstructuur onder de loep genomen om deze bij de uitvoering van de noodzakelijke ecologische maatregelen gelijktijdig van een upgrade te voorzien. Daarnaast is een nieuwe parkeerplaats voor recreanten uit de buurt ontworpen en wordt aan de oostzijde van het gebied een nieuwe kijkhut gerealiseerd.

Werkend Landschap stelde samen met Bright en in opdracht van Gemeente Stadskanaal de visie ‘Stadskanaal op Zon’ op. Het buitengebied van Stadskanaal ligt op het grensvlak van het uitgestrekte veenkoloniale landschap en de zand op duikingen van het Westerwolde. De ambitie voor meer duurzame energie in Stadskanaal is groot en de visie schept daarvoor de landschappelijke en maatschappelijke randvoorwaarden. Zo is in samenspraak met gemeente en door middel van een aantal inloopavonden gewerkt aan een samenhangend beleid voor zonnevelden. De complete visie is hier te vinden.

Het wooncollectief Meer&Deel realiseert een prachtige woonomgeving op Vredeoord in Eindhoven. Meer&deel wordt een buurt met duurzame woningen, waar ruimte is voor een diversiteit aan huishoudens. Naast woningen van duurzame materialen is het creëren van een groene omgeving voor samen buiten leven een belangrijke pijler. Werkend Landschap ondersteunde Tom van Tuijn en de betrokken architecten van Werkstatt en Atelier to the Bone met het schetsen van de landschappelijke inrichting op hoofdlijnen. De zorgvuldige integratie van gebouw en landschap en een vanzelfsprekendheid in gebruik en beleving door de bewoners stonden hierbij centraal.

Op basis van een uitgebreide historische analyse van Adviesburo Groene Monumenten en Cultuurlandschappen (Karin Bevaart) en in opdracht van Landschap Overijssel, heeft Werkend Landschap een herstelplan gemaakt voor Landgoed de Horte in Dalfsen. Dit veelzijdige landgoed is de thuisbasis van Landschap Overijssel. Waar de Horte al zo vroeg als 1391 is vernoemd met stukken land en een hofstede is het landgoed begin 17e eeuw in overwegend Franse stijl aangelegd. Uniek zijn de toevoegingen in vroeg landschappelijke stijl door Georg Antun Blum aan het begin van de 18e eeuw. Zo is er een combinatie ontstaan van strakke en rechte lanen en een orthogonaal opgezette hof met slingerpaadjes, landschappelijk aangelegde tuindelen en verrassende doorkijkjes. De komende jaren wordt op basis van het herstelplan de uitvoering ter hand genomen. Hierbij wordt ook de verdwenen, maar voor Blum kenmerkende, driepuntsbrug over de Emmertochtsloot weer in ere hersteld.

Ten zuiden van de spoorzone bij Deventer ligt een in onbruik geraakt depotterrein van ProRail. Eerste Kwartier ziet op deze plek potentie voor een kleinschalig zonnepark. In eerste instantie als afgeschermde locatie voor energie-opwek, maar op termijn een wijkpark waar de opwekking van duurzame energie hand in hand gaat met verblijfskwaliteit, educatie en innovatie. Werkend Landschap werkte de plannen uit om van deze desolate locatie midden in de stad een duurzaam icoon te maken, met een gezicht van en naar de wijk, het spoor en de naastgelegen Hogeschool. De initiatiefnemer werkt hier in een open proces toe naar een plek waar diverse duurzame maatschappelijke initiatieven een podium krijgen.

Op een zandrug tussen de stroomgebieden van de Vecht en de Dinkel ligt het Natura2000-gebied Bergvennen en Brecklenkampse Veld. Stuivend zand gaf hier in de laatste ijstijd het landschap haar glooiende vorm. In de laagtes zijn zogeheten doorstroom vennen ontstaan. Het water van de hoger gelegen vennen stroomt hier geleidelijk af naar de lager gelegen vennen. Door hun relatief hoge ligging, worden ze voornamelijk gevoed door regenwater. Van oogverblindende schoonheid is de bijzondere afwisseling van droge en natte heide, grasland, vennen en natte laagten. Om het gebied weerbaar te maken tegen invloeden van buitenaf is een aantal maatregelen genomen. Werkend Landschap ondersteunt met integraal denken, schetssessies, beeldkracht en cartografie.

In opdracht van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland organiseerde Bright en Werkend Landschap een workshop ‘opschaling regio-aanpak in de energietransitie’ tijdens de werkconferentie Topsector Energie. Aan de hand van een viertal regio’s is verkend wat de drempels zijn voor opschaling van individuele projecten, hoe deze drempels weggenomen kunnen worden en welke kansen er zijn voor het versnellen van de energietransitie in de regio’s. Parallel daaraan werken we op dit moment aan een digitaal dashboard om initiatiefnemers, regio’s en bestuurders te helpen bij het gericht inzetten van beschikbare middelen, kennis en instrumenten.

De Vledders en de Leijer Hooilanden even ten noordoosten van Staphorst is een voormalig landbouwgebied dat als natuur is bestemd en de komende jaren verder wordt ingericht. Het karakteristieke reliëf van deze uitblazingslaagte is ontstaan in de laatste IJstijd en eerste bewoning was er waarschijnlijk al rond 3.850 v. Christus. Samen met Cultuurland Advies en Jeroen van Westen  stelde Werkend Landschap een cultuurhistorische biografie op en een staalkaart met ontwikkelkansen. In navolging ondersteunde we terreinbeheerder Landschap Overijssel en het Waterschap Drents Overijsselse Delta bij het concreet uitwerken van het inrichtingsplan, de uitvoeringsmaatregelen en de communicatie over de plannen.

Landschap Overijssel beschermt, beheert en ontwikkelt natuur en landschap met kwaliteit voor mens, plant en dier zodat het er goed leven is. In de transitie van fossiele naar hernieuwbare energie speelt ons landschap een belangrijke rol als (potentiële) energieleverancier. Gaat deze nieuwe functie samen met de andere functies van ons landschap, zoals ecologie, erfgoed, recreatie, voedselproductie en waterhuishouding? En wat is de mogelijke positie en rol van een terreinbeheerder? Om een antwoord te vinden op die vraag stelde Werkend Landschap in samenwerking met Bright een energievisie op. Daarbij is allereerst het huidige energiegebruik zorgvuldig in kaart gebracht. Vervolgens is voor de gebouwen en terreinen van Landschap Overijssel de maximale energiepotentie in kaart gebracht. Op basis van verschillende scenario’s en ‘inspiratie-fiches’ is met een brede groep uit de organisatie een aantal workshops gehouden om de positie van Landschap Overijssel te bepalen en korte en lange termijn doelstellingen te formuleren. De energievisie is het startsein voor het in het vervolg programmatisch werken aan de energie- en duurzaamheidsambities van Landschap Overijssel. Het resultaat van de verkenning en visie is een uitvoeringsagenda die Landschap Overijssel op weg helpt naar een energie-neutrale bedrijfsvoering en haar het perspectief biedt als partner en mogelijk gastheer voor goede lokale en regionale energie-initiatieven.

Het team van Werkend Landschap, the Cloud Collective en Transition Lab is gekozen als één van de vier winnaars van de Eo-Wijers Competitie. Ons voorstel 'Schakelen' richt zich op het omarmen en opschalen van (boven)lokale initiatieven. Waarbij trots wordt gecultiveerd en waarbij sociale investeringen vragen om rendement. Uit het juryrapport: "De governance-strategie 'schakelt' zowel van onderop als van bovenaf, ... zodat de overheid actief, maatgericht kan interveniëren. Er wordt dus niet een globale beweging voorgesteld, maar juist vrij nauwkeurig uiteengezet wat waar moet gebeuren. Dat maakt deze inzending voor een overheid interessant." Na het winnen van de prijsvraag richtten we het CleantechLab op. In een laboratoriumsetting zoeken we naar antwoorden om de energietransitie te versnellen en geven we de energieambities van de Cleantechregio Stedendriehoek handen en voeten.

De discussie rond ons voedsel loopt steeds vaker hoog op. Als het gaat om thema's als schaalvergroting, high-tech voedsel, hang naar oude ambachten of biologisch geproduceerd voedsel is de discussie vaak emotioneel en lopen de feiten door elkaar. Om geïnformeerd te sturen aan de discussie en inzicht te geven in de complexiteit van ons voedselsysteem ontwikkelen we op dit moment de game 'Ministerie van Voedsel'. Meer info hier. Opdrachtgever: Stimuleringsfonds Creatieve Industrie Samen met: Bright, Lava Lab, Different Company

Aan de rand van de binnenstad van Enschede bevindt zich een 5 hectare groot industrieterrein. Hier vestigde zich na een tijdperk van textielindustrie de Polaroidfabriek. Door digitale fotografie ging ook deze industrie ten onder: woningcorporatie Domijn kocht het gebied aan om te ontwikkelen. De markt liet een traditionele ontwikkeling niet toe. De transformatie van het gebied is niet een project met een duidelijk begin, een masterplan en een eind. Het is een open proces van continue natuurlijke transformatie, waar toevoegingen en veranderingen het gebied nu en in de toekomst blijvend vormen en veranderen. Vele verschillende gebruiksvormen hebben reeds een plek gevonden of potentiële gebruikers zijn in gesprek met de corporatie. Participanten zijn onder andere een Boulder gym, skatebaan, trampolines, kunsthal, de Nationale Reisopera, maar ook voedselbank, stadskeuken, werkplaats en kantoren. In samenwerking met the Cloud Collective en Jaap van der Salm heeft Werkend Landschap een ontwikkelingsstrategie opgesteld. Na het opstellen van een door de participanten gedragen programma van eisen, zijn we nu verantwoordelijk voor strategie en ontwerp van de buitenruimte. Jaar: 2013 - heden Oppervlakte: 4,5 hectare In opdracht van: Woningcorporatie Domijn Samen met: The Cloud Collective, Jaap van der Salm

De Manderheide is een natuurgebied in Noord-Oost Twente, grenzend aan de Duitse grens. Het gebied is onderdeel van het Natura2000 gebied Springendal-Dal van de Mosbeek en gaat de komende jaren ingrijpend veranderen. De belangrijkste doelstelling is het uitbreiden van het areaal droge heide. Dit gebeurt met behoud en versterking van aanwezige landschappelijke en ecologische kwaliteiten en met respect voor historische structuren. Werkend Landschap helpt bij het formuleren en verbeelden van de opgaven en streefbeelden. Daarnaast verzorgen we de concrete uitwerking van een aantal specifieke ontwerpopgaven, zodat de natuurontwikkeling hand in hand gaat met landschappelijke, cultuurhistorische en recreatieve kwaliteit.

Werkend Landschap, Tauw, Maas architecten en landschapskunstenaar Jeroen van Westen zijn geselecteerd om deel te nemen aan de studie 'de Adaptieve Dijk' van de BNA. De studie loopt tot januari 2016. In dit interdisciplinaire ontwerplaboratorium gaan we op zoek naar andere prototypen van de Waaldijk en het dal, waar veiligheid, cultuurhistorie, dijken, bebouwing en immaterieel erfgoed op een andere manier worden verweven. De opgave speelt in een dynamisch samenhang tussen wat er in het winterbed gebeurt, op en aan de dijk, en in het achterland: landschappelijk en maatschappelijk. Het vraagstuk gaat niet alleen over de transformatie van een object (dijk), maar ook over het opnieuw definiëren van de betekenis van het gebied. Dijken zijn erfgoed van een aan ‘eeuwige onaantastbaarheid’ grenzende status. Ontwerpen aan dijken en dijkbewoning vraagt erom de bewoners en gebruikers ook als eigenaren van de opgave te zien. Hoe kom je tot een gezamenlijke opgave en de oplossing? Wellicht door het hervertellen van de geschiedenis van het water in onze cultuur, zodanig dat de vriendschap met het water centraal staat. Door het perspectief te verschuiven kan de geschiedenis van het leven met het water zo verteld worden dat de dynamiek van die interactie tussen natuur en cultuur helder wordt. Op deze manier komt er ruimte om na te denken over een adaptieve dijk, een dijk die onderdeel uitmaakt van het rivierenlandschap, een lijn die moet kunnen anticiperen op veranderingen in het winterbed en vraagt om bebouwing en gebruik die mee kunnen veranderen met de dijk. Het achterland dient dan als logisch onderdeel van het rivierenlandschap betrokken te worden bij de ontwerpopgave.

Rond 1913 is op deze plek heide ontgonnen en een park aangelegd ter ere van het honderdjarig bestaan van het Koninkrijk der Nederlanden. In 2013 was dit tweehonderd jaar. Deze gebeurtenis viel samen met het 80-jarig jubileum van Landschap Overijssel: reden genoeg voor een opknapbeurt! Door stukken bos te kappen en heide te ontwikkelen ontstaat een meer robuust natuurnetwerk en worden oude zichtlijnen in ere hersteld. De markante lanen in het park zijn opgeknapt. Integraal onderdeel van het plan zijn nieuwe borden en omheiningen. Aan de westzijde is in het sterrenbos een gedachtenishoek ingericht. Verdicht dennenbos is hier gekapt en het landschappelijk raamwerk wordt nu gevormd door monumentale beukenlanen, rijen van Amerikaanse eik en een hart van oude markante bomen. Een nieuw rolstoel toegankelijk pad biedt toegang tot de plek waar mensen ter nagedachtenis aan een dierbaar persoon of om geboorte of jubileum te vieren nieuwe bomen planten. Zo groeit hier een nieuw bos de toekomst in. Jaar: 2013 Oppervlakte: 400 hectare In opdracht van: Landschap Overijssel Samen met: Hans Dijkstra, Henk Hengeveld, Gerrit Pastink.

In 2005 verwoestte orkaan Katrina grote delen van New Orleans. na orkaan Katrina zijn de dijken gerepareerd, maar binnen die dijken zorgen overtollig regenwater, bodemdaling en leegstand nog dagelijks voor problemen. Dit onafhankelijke onderzoek is gerelateerd aan de Dutch Dialogues. In samenspraak met Nederlandse en Amerikaanse waterexperts en ingenieurs is een nieuwe omgang met regenwater voorgesteld die overstromingen en bodemdaling tegengaat. Deze functionele verandering zorgt er tevens voor dat de onzichtbare, betonnen regenwaterafvoer zichtbaar en beleefbaar wordt. Ik sprak vele experts en zocht verspreid aanwezige informatie over het water, de leegstand en de geschiedenis van de stad bij elkaar. De informatiebundeling, gecombineerd met intensief veldwerk, vormde de basis voor het ontwerp. De uitbundige bewoners, rijke cultuur en geschiedenis, het goede eten en fantastische muziek zijn uniek in Amerika. De paradijselijke omgeving van de caraïbische moerassen is prachtig en dat moet je tonen in de stad! Het onderzoeksgebied omvat de wijken Gentilly en Lakeview. Centraal in dit gebied ligt het 530 hectare grote City Park, dat wordt getransformeerd tot watermachine. In dit onderzoek zijn verder uitwerkingen gemaakt voor de wijk St.Anthony, voor het commerciële centrum van Lakeview en voor Milne boulevard. Het onderzoek onderbouwt de mogelijkheden en de kracht van een andere omgang met het water. Door het ontwerpen op verschillende schaalniveaus wordt de impact voor de stad als geheel getoond, maar is ook duidelijk hoe een enkele suburbane straat bijdraagt en verandert. Samen met: Jaap van der Salm, Chris van der Zwet. Supervisie: Ingrid Duchhart, Rudi van Etteger, Jusuck Koh, Maike van Stiphout, David Waggonner. [diverse publicaties en awards]

Op de Markelose Berg bij Markelo staat het Provinciaal Verzetsmonument: opgericht ter ere van het Nederlands verzet in de Tweede Wereldoorlog en ter nagedachtenis van de talrijke Overijsselse slachtoffers. Hier wordt elk jaar op 4 mei een grote en drukbezochte dodenherdenking gehouden. De locatie van het monument is prachtig, en bewust gekozen voor een optimale harmonie tussen natuur, landschap, monument en het voorbij trekkende dagelijkse leven. De afgelopen jaren is er weinig aan het terrein gedaan en is er met de beste intenties een grote toename aan verstorende elementen waar te nemen. Het terrein mist haar fraaie uitstraling mist en is toe aan een opknapbeurt. De entree paden krijgen een mooie vorm van halfverharding en een meer natuurlijke overgang van monument naar gras naar struweel naar bos. Verder wordt het plateau van het monument vervangen en krijgt het haar oorspronkelijke ‘flagstone’ uitstraling terug. Ook worden de informatieborden en het meubilair vernieuwd in nauwe relatie met de gewenste uitstraling van het totale landschappelijke ensemble Verzetsmonument.

In de buurt van Denekamp is het klooster St. Nicolaas de af­gelopen eeuw uitgegroeid tot een onderwijs- en ver­zorgingscomplex. Centraal staat het klooster en de religieuze functie. Het oostelijke deel van dit terrein krijgt een zorgfunctie. In dienst van IAA Stedenbouw en Landschap maakte ik het inrichtingsplan voor de nieuwe zorgfuncties in het oostelijke terreindeel. Samen met IAA Architec­ten is een bebouwingsconcept ontwikkeld dat de belangrijkste zicht­lijnen in tact houdt. Het landschappelijke casco in het essenlandschap is versterkt door het toevoegen en uitbreiden van elementen als houtwal­len, lanen en solitairen. De terreininrichting is elegant, authentiek, met accenten en materialen die zorgen voor een samenhangend geheel en een moderne touch. De bestratingsmaterialen en een uitgekiend groenconcept geven de bewoners een thuis en markeren plekken. Tegelijkertijd omarmen zij het landschap als groter geheel. Jaar: 2013 Oppervlakte: 30 hectare In opdracht van: St.Nicolaas, St.Maarten, Aveleijn In dienst van: IAA Stedenbouw en Landschap Samen met: Harry van der Aa, Koen Hofstee (IAA Architecten), Jorrit Noordhuizen, M-TRiX Installatie Adviseurs.

Ten zuiden van Vriezenveen ligt een bijzonder gebiedje: de Fayersheide. Het is een overblijfsel van het oude cultuurlandschap en heeft unieke vegetatie en bijzondere faunistische waarden. Dit hangt sterk samen met kwel en grondwater. Grenzend aan dit gebied is gestart met de realisatie van een zandwinning. Om te voorkomen dat de winning te veel water uit het bijzondere natuurgebied trekt is een bufferzone aangelegd. Het landschap van de bufferzone werkt allereerst door het juiste reliëf en een uitgekiende strategie voor het water, gebaseerd op gedegen ecohydrologisch onderzoek. Mijn ontwerp refereert aan het oude slagenlandschap. Houtsingels markeren de historische structuur, terwijl nieuwe kaarsrechte wegen een nieuwe laag in het landschap toevoegen en toegang bieden tot een kijkheuvel. Vanaf deze heuvel zie je het landschap veranderen. Na de tweede wereldoorlog is het landschap hier in een grootscheepse ruilverkaveling over de kop gegaan. Het door Rob Sweere ontworpen kunstwerk op de heuvel refereert aan de bewogen geschiedenis van het landschap en verwijst naar de toekomstige transformatie door de zandwinning. Jaar: 2012 (uitgevoerd: 2014) Oppervlakte: 80 ha In opdracht van: Gemeente Twenterand. In dienst van: Landschap Overijssel. Samen met: Hans Gerritzen, Mark Zekhuis, Bell-Hullenaar, EcoGroen, Staatsbosbeheer, Waterschap Regge en Dinkel.

Het Brinkgreven-terrein in Deventer is al sinds het eind van de 19e eeuw in gebruik als psychiatrische instelling. De laatste decennia is het terrein door intensivering en toevoeging van vormeloze bebouwing verregaand verrommeld. Deze uitstraling doet geen recht aan het lommerrijke parklandschap en de rust en ruimte op het landgoed. Dimence wenst herstructurering en uitbreiding met zorgcampus en hoofdkantoor. Ik was in dienst van IAA Stedenbouw en Landschap verantwoordelijk voor het kritisch samenstellen van een programma van eisen, en het stedenbouwkundig en landschappelijk ontwerp van de nieuwe ontwikkelingen. Een moderne herwaardering van het oorspronkelijke plan van Leonard Springer biedt een sterk landschappelijk raamwerk. Daarbinnen vindt het nieuwe zorgaanbod haar plek. Een intensiever bebouwd campusdeel brengt nieuwe dynamiek en kwaliteit. Andere delen van het terrein zijn bewust rustiger en meer landschappelijk ingericht. Overal is het groen de belangrijkste drager. Nieuwe hiërarchie in infrastructuur brengt orde. In de rustige delen huist de bebouwing ingetogen in het landschap, terwijl het in de intensievere delen het landschap helpt structureren. Jaar: 2013 Oppervlakte: 40 hectare In opdracht van: Dimence In dienst van: IAA Stedenbouw en Landschap Samen met: Jeroen Jansen, Nicky Luttikhuis, Jorrit Noordhuizen, Moniek Otten, Janne Scharenborg

De geschiedenis van landgoed de Eversberg voert naar de 14e eeuw, toen de naam voor het eerst werd vermeld. Gelegen op een zandkop aan de rivier de Regge heeft dit landgoed al eeuwenlang een enorme aantrekkingskracht op haar adellijke bewoners. Het hoofdhuis, de boerderijen en het landschap zijn altijd volgens ‘de laatste mode’ gemoderniseerd. Met name rond de 18e eeuw voerde Thimon Cornelis van Heerdt aanzienlijke wijzigingen door. Kenmerken van deze vroege landschapsstijl zijn nog vindbaar op het landgoed, maar stonden in 2014 onder druk. In een grensoverschrijdend project zijn met rode ontwikkelingen op het landgoed en langs de Regge middelen vrijgespeeld om landgoed de Eversberg de opknapbeurt te geven die het verdient. Een nieuwe routing, bos- en laanherstel staan centraal. Daarnaast zijn oude elementen in een nieuw jasje gestoken en nieuw leven ingeblazen. De Engelse Tuin is hersteld, een nieuwe berceau toegevoegd en ook het originele ‘terrein van vermaeck’ is opgeknapt, waarbij de herstelde kijkheuvel met kurketrekkerpad en de ronde vijver met eiland de belangrijkste trekpleisters zijn. In de fundamenten van het oude hoofdhuis is ruimte voor een vleermuizenkelder.

Medio juni 2011 is de rijksvisie op erfgoed en ruimte afgerond. De visie is opgesteld door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) onder de titel "Kiezen voor Karakter". Een van de prioritaire opgaven in de visie is de wederopbouwperiode (onder de noemer: "Wederopbouw: tonen van een tijdperk"). Één van de acht gedefinieerde wederopbouwgebieden in het landelijk gebied is de locatie 'Vriezenveen' (in de gemeente Twenterand). De ruilverkaveling van Vriezenveen is een van de eerste ruilverkavelingen die plaatsvond onder de nieuwe ruilverkavelingswet 1954. Het was een grootschalige ruilverkaveling die het originele slagenlandschap transformeerde in een rationeel verkavelde ‘landbouwmachine’. Een gedraaid kavelpatroon, nieuwe weg- en waterlopen, boerderijen in lange linten, erfsingels en wegbeplanting vormen vandaag de dag het landelijk gebied rondom Vriezenveen. Toch zijn delen van het historische landschap gespaard gebleven en juist dat contrast is interessant. Samen met bewoners ging ik op ontdekkingstocht om de kwaliteiten van dit unieke landschap te ontdekken. Door het bijzondere verhaal van de ruilverkaveling te vertellen en te verbeelden is het landschap werkelijk gaan leven: bewoners en tal van lokale organisaties zijn ook vandaag nog bezig om initiatieven te ontplooien. Van tentoonstellingen tot groenonderhoud en van wandelroutes tot kunstwerken. Daarnaast help ik de gemeente met het landschapsbeleid voor het wederopbouwlandschap en het initiëren van vervolgprojecten. Jaar: 2013 - heden Oppervlakte: 4400 hectare In opdracht van: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Gemeente Twenterand Samen met: Landschap Overijssel (Gerard Derkman, Eibert Jongsma)

Aan de Strootmanweg in het mooie buitengebied van Enschede/Boekelo ligt, midden in de Ecologische Hoofd Structuur, een prachtige boskamer. Hier bevindt zich Herdenkingspark PuurOord. Marry zocht een bestemming voor haar weiland in het prachtige natuurgebied aan de Strootmanweg in het buitengebied van Boekelo. Een bestemming die past in haar filosofie. Deze heeft ze gevonden in een bestaand concept ‘Een levend monument’, ik hielp haar bij de uitwerking daarvan. Herdenkingspark PuurOord biedt verschillende mogelijkheden voor het herdenken van een overleden dierbare. Men kan persoonlijk een boom planten of een bestaande boom kiezen. Ook is het mogelijk een urn te plaatsen in de aarde onder uw boom. PuurOord biedt nabestaanden alle ruimte om hun overleden dierbare op de eigen, unieke manier te gedenken. Bomen staan symbool voor hoop en toekomst. In het ontwerp is ervoor gekozen dat de plek zich voegt naar het landschap en daar aan ondergeschikt is. Er wordt geen verlichting of aanvullende ver­harding aangelegd. Een natuurlijk pad op het park, in de vorm van een ellips, verwijst naar de eeuwigheid. Binnen deze ellips symboliseert een levenloze boom de eindigheid en een waterpomp de bron van het leven. Jaar: 2011 Oppervlakte: 0,5 hectare In opdracht van: Marry van Veen, Ina Kroezen, Joop Weeink In dienst van: IAA Stedenbouw en Landschap

Op boerenerven, dorpsrandlocaties en bij diverse initiatieven in dorp en buitengebied staat de tijd niet stil. Er is volop dynamiek en boeren, burgers, buitenlui en ondernemers zoeken ruimte voor ontwikkeling. Werkend Landschap ondersteunt bij het doorlopen van planologische procedures door het opstellen van erfinrichtingsplannen en landschapsplannen. Bij een goed plan gaan de wensen van de initiatiefnemer hand in hand met landschappelijke kwaliteit.

De “Dutch Dialogues” workshops zijn het resultaat van een intensieve samenwerking tussen Nederlandse ingenieurs, stedenbouwers, landschapsarchitecten, planologen en bodem- en waterexperts en hun, voornamelijk uit Louisiana afkomstige collega’s. De dialoog is een initiatief van David Waggonner, architect uit New Orleans, Dale Morris, econoom bij de Nederlandse ambassade in Washington, DC, en de American Planning Association. Centraal staat het geloof dat New Orleans alleen kan groeien en bloeien als het goede (ruimtelijke) fundament wordt gelegd. Mijn onderzoek ‘A Working Landscape for New Orleans’ is belangrijke input geweest voor dit proces, en is afgerond vlak voor de derde workshop in dit verband. Zelf nam ik derhalve deel aan Dutch Dialogues III. Met scherpe inzichten, met geduld, met een helpende hand in de productie van teksten en beelden en met kennis van zaken heb ik een significante bijdrage geleverd aan de rijke resultaten van deze workshop. De resultaten dienden als input voor de later opgestelde Water Management Strategy New Orleans, die in 2013 is afgerond. De vanzelfsprekende verwevenheid van de Nederlanders met het water spreekt internationaal tot de verbeelding en ook New Orleans accepteert stap voor stap de gedachte van ‘Living with water’.      

De Gemeente Dinkelland wil ten zuiden van de kern Deurningen de woonwijk ‘Deurninger Es’ ontwik­kelen. De ligging aan de voet van en deels op de Deurninger Es maakt dit tot een opgave die grote zorgvuldigheid vereist. De es is een markante, na­tuurlijke opbolling in het landschap van grote histo­rische waarde. Het stedenbouwkundig plan sluit aan op de kernkwaliteiten van Deurningen: de beek, de es en de groene straatprofielen en intieme sfeer van het dorp. Een ver­bindende groenstructuur van vier kleinere groene plekken sluit aan bij de bestaande houtwallen langs de beek en vormt zo het groene hart van de nieuwe wijk. Waar de wijk grenst aan de es worden de hoogteverschillen geaccentueerd door schuine randen met een telkens andere helling. Zo is dit unieke landschap beleefbaar van binnenuit, van buitenaf blijft het karakteristieke beeld behouden van woningen die ‘achter de es verdwijnen’. In het beeldkwaliteitplan is nauwkeurig inhoud ge­geven aan het uitgangspunt om het dorpse aanzien van Deurningen aan de voet van de es te behouden en te versterken. Hiervoor is een matrix opgesteld met mogelijke kleuren, vormen en materialen van bebouwing. Jaar: 2011 Oppervlakte: 2 hectare In opdracht van: Gemeente Dinkelland In dienst van: IAA Stedenbouw en Landschap Samen met: Nicky Luttikhuis, Moniek Otten

In de historische ziekenhuisbuurt in Deventer is sinds het vertrek van het ziekenhuis naar een locatie buiten de stad een binnenstedelijke transformatie gaande. Onderdeel daarvan is de omvorming van de voormalige voetbalvelden van v.v.IJsselstreek naar een woonlocatie. In dienst van IAA Stedenbouw en Landschap maakte ik voor deze plek het stedenbouwkundig plan, het ontwerp voor de openbare ruimte en was betrokken bij een verder uitgewerkt bestemmingsplan. Het plan is tot stand gekomen in een proces van ‘ketenintegratie’, waarbij intensief en integraal is samengewerkt met opdrachtgever Woonbedrijf ieder1, architecten, aannemers, installateurs, duurzaamheid-adviseurs, onderhoudsadviseurs en makelaars. Dit heeft geresulteerd in een versnelde procesgang en een breed draagvlak. Centraal in het plan staat de groene hof. Het plukken van verse appels gaat hier hand in hand met de buurt-BBQ of het spelen van een potje voetbal. Door het strategisch plaatsen van groene elementen in de hof, wordt een divers gebruik van de ruimte gestimuleerd en ontstaan bovendien interessante zichtlijnen. De architectuur van de woningen heeft twee gezichten. In de buitenste randen wordt nadrukkelijk de aansluiting gezocht op de architectuur van de omringende ziekenhuisbuurt. Aan de hofzijde prijkt een lichte pergola en zorgt een combinatie van hout en metselwerk voor een vriendelijk, maar deftig karakter. Jaar: 2012 Oppervlakte: 1,5 hectare In opdracht van: Woonbedrijf ieder1 In dienst van: IAA Stedenbouw en Landschap

Nederland telt vele zandwinningen: putten gegraven om zand te winnen, hoofdzakelijk ten behoeve van bouw en infrastructuur. Dit soort plekken nemen stap voor stap bezit van bestaand landschap en transformeren dat in iets nieuws. Wanneer een zandwinning actief is, wordt het beeld van de randen gedomineerd door hekwerken en ondoordringbaar groen. Helaas veranderd dat vaak na de periode van vergraven niet. Wanneer het landschap voorgoed is veranderd en een nieuwe plas een feit is, dient de zandwinning ‘landschappelijk te worden ingepast’. Dat is vakjargon voor het verstoppen van iets lelijks. Ik ontwerp op dit moment aan een drietal zandwinningen (Rutbekerveld Enschede, Domelaar Markelo, Collendoorn Hardenberg) en ontwikkel manieren om het anders te doen. Sommige ontwerpen zijn in voorbereiding, anderen praktisch afgerond. Mijn voorstel is altijd om werkend landschap te maken. Door fluctuerende waterstanden en flauwe oevers ontstaat nieuw habitat voor vele plant- en diersoorten. Soms is verondieping mogelijk: dat levert verdiencapaciteit op voor de eigenaar, fraaie landschappelijke zones en leefgebied voor watervogels. Voor bezoekers en passanten dient de zandwinning zichtbaar en beleefbaar te zijn. Goede ontwerpen sluiten aan op het omringende landschap en voegen nieuw landschap en nieuwe functies geïntegreerd toe. In opdracht van: Landschap Overijssel Samen met: Mark Zekhuis (ecoloog)

St. Louis is ontstaan bij een waterknooppunt waar de Mississippi, de Missouri river en Illinois river bijeenkomen. De stad is al eeuwen een belangrijke handelsplek. De statische en technocratische omgang met de rivier leidt echter tot overstromingen in de winter en droogte in de zomer. Door onzorgvuldige planning van nieuwe stadsdelen ontstaan gevaarlijke situaties. Op basis van eerder werk in New Orleans ben ik door de Nederlandse ambassade en Washington University uitgenodigd om deel te nemen in een kennisuitwisseling tussen Nederlandse en Amerikaanse (water)experts en ontwerpers. Tijdens deze Misi-ziibi workshop gingen techniek en creativiteit hand in hand. Met ontwerpend onderzoek en scenario-ontwikkeling gaven we het startsein voor een agenda voor integraal watermanagement in en om St.Louis. De resultaten zijn op de slotdag aan een breed publiek gepresenteerd. Jaar: 2013 Oppervlakte: 510 km2 In opdracht van: Washington University (Sam Fox), Nederlandse ambassade.

De werelden van natuur&biodiversiteit en bedrijventerreinen zijn lang gescheiden geweest. Beiden functies zouden lijnrecht tegenover elkaar staan. Gelukkig is er een groeiende aandacht om bedrijventerreinen meer biodivers te maken. En niet voor niets: afstappen van monofunctioneel parkmanagement, het stimuleren van diversiteit en benutten van de relatieve rust in de avond en nacht levert grote winst op voor plant en dier. Tegelijkertijd is het een visitekaartje voor bedrijven en met lagere beheerskosten is het ook nog eens goed voor de portemonnee! In opdracht van de Provincie Overijssel is meer onderzoek gedaan. Inspiratiebeelden, beplantingsassortiment, maatregelen voor het water en een gids van best practices vormen de theorie. Op locaties in Almelo (Twentepoort) en Vriezenveen is deze theorie getoetst. Centraal stonden kansen voor tijdelijke natuur, ideeën voor nieuwe groene inrichting, opwaardering van bestaand openbaar gebied en het enthousiasmeren van ondernemers om op eigen terrein maatregelen te treffen. In Vriezenveen is in samenspraak met BECO advies een puntensysteem opgesteld om bij nieuwvestiging biodivers ondernemerschap te stimuleren. Jaar: 2012 In opdracht van: Provincie Overijssel In dienst van: Landschap Overijssel Samen met: Eibert Jongsma, Mark Zekhuis