Mei it ferline foarút!

Met het verleden vooruit!

Het verleden als raadgever gebruiken voor de toekomst, dat is de kern van de methodiek “Mei it ferline foarút”. Hierbij benutten we de logica van het historische landschap voor het inrichten van de duurzame, streekspecifieke landschappen van de toekomst. Met jarenlange inzet en met doorwerking in verschillende projecten, is het een heus discours geworden.

Aanleiding. We hebben als bureau al lange tijd een frustratie voor “landschappelijk inpassen”. Het woord en de plannen die er achter vandaan komen, zien het landschap te vaak als een statisch iets met een set aan kwaliteiten op moment nul. Als je daar maar vanaf blijft kun je er van alles in passen.

Vraag. Wat nou als we de landschapshistorie en het landschap veel meer bekijken vanuit haar eigen logica, en het ingrijpen zien als een interventie die onderdeel is van een lange dynamische tijdslijn? Waarin waarden en kwaliteiten niet statisch zijn, maar uitgangspunten om met kennis van zaken en met lef in te grijpen in het landelijk gebied en in de dorpen, om de status quo te doorbreken. Hoe kan een duurzaam productielandschap ontwikkeld worden in synergie met regionale identiteiten en cultuurlandschappelijke waarden van het landschap?

Oplossing. “Mei it ferline foarút!” onderzoekt hoe inspiratie uit de wordingsgeschiedenis van het landschap kan worden ingezet om te werken aan krachtige, toekomstbestendige en streekeigen (productie)landschappen die tegen een stootje kunnen. Daarvoor maakten we een achttal “chronologica’s” voor Friesland, die in één overzicht de levensloop, belangrijke elementen / structuren, ontwikkelingen in de laatste decennia, huidige staat, kansen, ontwikkelingen én bouwstenen voor de toekomst laten zien. Zij zijn opgesteld in de innige samenwerking van een landschapsarchitect (Peter Hermens) en een landschapshistoricus (Dennis Worst). Vanuit de chronologica ontstaan kansen om nieuwe ingrepen, prototypen en bouwstenen voor het landschap te bedenken en die vervolgens te vatten in samenhangende plannen. Met name de helderheid van de methode en de kracht om er een concreet vervolg aan te geven, heeft de afgelopen vier jaar geresulteerd in een behoorlijk aantal gerealiseerde projecten en impact op verschillende schaalniveau’s.

De Chronologica, bouwstenen en prototypes

Chronologica is de naam voor de posters die voor acht landschapstypen in Friesland het verleden van die landschappen met lange lijnen aan mogelijke toekomsten verbinden. Het blokkenschema van het landschap is telkens de eerste stap. Dit blokkenschema verbeeldt per (oer)cultuurlandschap de verschillende landschapstypen waaruit dat landschap in de loop van de tijd heeft bestaan. De hoogte van de verschillende kleurenbalken geeft een representatieve indruk van het relatieve aandeel van dat landschapstype in het totale (oer)cultuurlandschap. Het blokkenschema is telkens gekoppeld aan een landschapstypenkaart en samen met opeenvolgende stempels, landschapselementen en -structuren toont dit aan hoe ieder landschapstype in elkaar zit en dat er een bepaalde gelaagdheid is, waarvoor je de levensloop en opeenvolging moet snappen. Wat volgt is een analyse van de ontwikkelingen door de laatste jaren, een beeld van de manifestatie van het landschap vandaag de dag en een overzicht van de belangrijkste ideeën en visies die leven: tendens en lange lijnen. Wanneer je elementen en structuren koppelt aan de urgenties en visies, leidt dat samenspel tot mogelijke prototypen: bouwstenen voor het landschap van de toekomst. In de Zuidelijke Wouden hebben we het GLB, de ecoregelingen en het ANLb geanalyseerd en de haalbaarheid van de prototypen binnen die regelingen gescoord. Dat is input voor een te ontwikkelen gebiedsofferte, waar samenwerkende boeren een aanbod doen aan de maatschappij voor aanleg, beheer en onderhoud van het landschap.

Bouwstenen en prototypes
De formule voor het bedenken van bouwstenen en prototypes is vrij eenvoudig:
Element / structuur opgave / kans prototype / bouwsteen. De bouwsteen geven op eigen en unieke wijze invulling aan een opgave op bijvoorbeeld het gebied van waterbeheer, groen of beleving. Soms zijn deze bouwstenen geschoeid op historische leest, soms zijn het nieuwe interventies, soms staat behoud centraal, soms is het een radicale ommeslag die zich als een nieuwe tijdlaag voegt in de historische logica. Dat is telkens context-afhankelijk en kan door bewoners, experts en gebruikers worden bedacht op basis van de methode en het instrumentarium van de chronologica. Deze manier van denken en werken zorgt er voor dat we landschapshistorische kennis operationaliseren en beschikbaar maken voor beleid en concrete plannen. En misschien wel het belangrijkste: het maakt ons landschap tot “neutral ground” met ruimte voor het goede gesprek. Het werkt depolariserend en verbindend. En dat is hard nodig.

Spin-off en doorwerking
Met name de helderheid van de methode en de kracht om er vervolg aan te geven met concrete plannen, heeft de afgelopen vier jaar geresulteerd in een behoorlijk aantal gerealiseerde projecten en impact op verschillende schaalniveau’s. Als basis voor landschaps- en dorpsbiografieën, waarbij bouwstenen voor het landschap zijn opgeleverd. Als investeringskansen voor regionale samenwerkingen én voor een concreet gebiedsplan. En zelfs op het niveau van een zestal bedrijfsplannen voor melkveehouders, op impact beoordeeld door een agrarisch accountant. De eerste boer denkt nu na over het dempen van sloten om verdroging tegen te gaan en plaatsen van voederhagen voor veterinaire vitaliteit.

Verdieping op nut, noodzaak en kansen van de methode.
Naast Werkend Landschap, is Landschapsbeheer Friesland onze belangrijkste partner bij de ontwikkeling van de methode en de er uit voortvloeiende projecten. Eén van de drijvende krachten is landschapshistoricus Dennis Worst, tevens co-auteur van het recent verschenen boek “Landschappen van Nederland”. Redacteur Theo Spek heeft aangeboden om eens wat uitgebreider te reflecteren op onze aanpak, de resultaten en de kansen die het biedt om er mee te werken aan de urgenties in het landelijk gebied. Dat, samen met andere betrokkenen vanuit RCE, beleidsveld, betrokken boeren en adviseurs, levert wellicht een mooie kans op voor een artikel met wat meer diepgang.